Дэлхийн улс төр

Өмнөд Солонгосын Ерөнхийлөгч асан Юн Сок Ёл өнгөрсөн оны 12 дугаар сарын 3-ны шөнө зургаан цаг үргэлжилсэн цэргийн дэглэмтэй онц байдал зарлан арав гаруй хүнийг баривчлах зарлиг буулгасан. Энэ нь улс орныг үймээн самуунд өдөөсөн, төрт улсын парламентын тогтолцоог эвдэхийг санаархсан гэх хэд хэдэн хэрэгт буруутгагдаад байгаа юм. Түүнийг онц байдал зарласнаас нь хойш удалгүй бүрэн эрхийг нь түдгэлзүүлж, улмаар энэ сарын эхэнд Үндсэн хуулийн шүүх төрийн тэргүүнээс нь огцруулах шийдвэрийг гаргасан. Сок Ёл төрийн тэргүүнээс огцорсон тул Өмнөд Солонгос улсын хуулийн дагуу дараагийн Ерөнхийлөгчийг сонгох сонгуулийг зургадугаар сарын 3-ны өдөр товлоод байгаа билээ. Ерөнхийлөгч асан суудлаасаа буугаад энэ хэрэг дуусчихгүй. Прокурорууд Сок Ёлын эсрэг эрүүгийн хэрэг үүсгэж, өнөөдөр шүүх хурал нь эхэлж байна. Тэрээр өнгөрсөн баасан гарагт Ерөнхийлөгчийн ордноос нүүж гэртээ харьсан. Өнөөдөр түүнийг Сөүлийн дүүргийн шүүхийн гадаа ирэхэд дэмжигчид нь цугласан байжээ.

Юн Сок Ёл өөрийнх нь эсрэг тулгаж байгаа эрүүгийн бүх хэргийг үгүйсгэж байгаа юм. Прокурорууд түүнийг дайны онц байдал зарлах эрх зүйн үндэслэлгүй, парламентаас авахуулаад төрийн бүтцийг хүчгүй, эрх мэдэлгүй болгохыг оролдсон гэх хэргүүдэд буруутгаж байна. Гэвч Сок Ёл улс орны хүчийг сулруулах сэдэлгүй байсан бөгөөд дайны үеийн онц байдал нь Засгийн газрын шийдвэрт удаа дараалан хориг тавьснаар дарангуйллын дэглэмийг тогтоох гэж оролдсон сөрөг хүчний намд чиглэсэн үйлдэл байсан гэж өөрийн шийдвэрийг хамгаалж байна. Хэрвээ төрийн тэргүүн асан бослого үймээн самууныг өдөөсөн хэрэгт шүүхийн өмнө буруутгагдвал бүх насаараа хоригдох ял, бүр цаашлаад цаазаар авахуулах ял сонсож ч магадгүй тухай томоохон хэвлэлүүдийн тоймчид бичжээ. Гэхдээ Өмнөд Солонгос улс өнгөрсөн хэдэн арван жилийн хугацаанд цаазын ял гүйцэтгээгүй учраас Сок Ёлд цаазын ял оноохгүй байх гэж үзэж байна.

Үндсэн хуулийн шүүх Сок Ёлын Ерөнхийлөгчийн албан тушаалаас огцруулахдаа ардчиллыг эрсдэлд оруулсан гэх үндэслэлийг баримталсан. Мөн богино хугацаанд үргэлжилсэн ч дайны үеийн онц байдал нь эдийн засаг, гадаад бодлого, нийгмийн бүх давхаргад эмх замбараагүй байдал үүсгэсэн гэж Үндсэн хуулийн шүүхийн найман шүүгч дуу нэгтэйгээр Сок Ёлыг буруутгаж огцруулсан юм. Ирэх зургаадугаар сард болох сонгуульд сөрөг хүчний Ардчилсан намын дарга И Жэ Мён ялалт байгуулах өндөр магадлалтай нэр дэвшигчдийн нэг байна. Тэрээр өнөөдөр хиймэл оюуны хөгжүүлэлттэй танилцжээ. И Жэ Мён урьдчилсан санал хураалтыг тэргүүлж байна.

Ерөнхий сайд Хан Док Сугийг албан тушаалаас нь огцруулж хариуцлагад татах тухай Үндэсний ассамблейн нэхэмжлэлийг БНСУ-ын Үндсэн хуулийн шүүх хүлээж аваагүй байна. Ерөнхий сайдыг огцруулж хариуцлага тооцох асуудлыг Үндсэн хуулийн шүүхээр хэлэлцэж дуусах хүртэл Хан Док Сугийг албан тушаалаас нь түр түдгэлзүүлээд байсан юм. Үндсэн хуулийн шүүхийн найман гишүүний долоо нь хариуцлага тооцохыг дэмжээгүй тул Хан Док Суг Ерөнхий сайдын ажилдаа эргэн орохоос гадна ерөнхийлөгчийн үүргийг орлон гүйцэтгэх эрх нь сэргэж байна.

Өнгөрсөн оны 12 дугаар сард Ерөнхийлөгч Юн Сок Ёлыг албан тушаалаас нь түдгэлзүүлсний дараа Хан Док Суг Ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэгчээр томилогдсон ч Үндсэн хуулийн шүүхийн гурван гишүүнийг томилохоос татгалзсан тул түүнд  импичмент явуулах нөхцөл үүссэн юм.

Фото: Ням гарагт баруун Сөүлд Үндэсний Ассемблэйд хийсэн хэвлэлийн бага хурлын үеэр. 

БНСУ-ын Үндэсний ассамблейн 30-40 насны залуу гишүүд ням гаригт мэдээлэл хийж, өнгөрсөн пүрэв гаригт баталсан Үндэсний тэтгэврийн тогтолцооны шинэчлэлтэй санал нийлэхгүй байгаагаа илэрхийлжээ. Тус улсын хууль тогтоох байгууллага дахь залуу найман гишүүн нам харгалзахгүй нэгдэж, ийм мэдэгдэл хийхдээ баталсан энэхүү шинэчлэл нь залуу үеийнхний санхүүгийн дарамтыг нэмэгдүүлнэ гэж мэдэгдсэн байна.

Өнгөрсөн пүрэв гарагт болсон нэгдсэн санал хураалтаар батлагдсан тэтгэврийн шинэчлэлийн төлөвлөгөөг эсэргүүцсэн найман гишүүний бүлгийн мэдээлэл дээр Ардын намын төлөөлөгч Ким Жэ Суб хамтарсан мэдэгдлийг уншиж танилцуулжээ.  “Ахмад үеийнхэн нэмэгдүүлсэн тэтгэмжийн хүртэх болно, харин хойч үеийнхэнд ачааг үүрэх болно” гэж залуу гишүүдийн хамтарсан мэдэгдэлд дурджээ.

“Сүүлийн үеийн тэтгэврийн шинэчлэлийн төлөвлөгөө нь ахмад үеийнхэнд шимтгэлийн тэтгэмжийг яаралтай олгох, хойч үеийнхний шимтгэлийн хувь хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилготой хийгдэж байна” гэж Ким Жэ Суб хэлсэн байна.

БНСУ-ын одоогийн 22 дахь удаагийн Үндэсний Ассемблэйд сонгогдсон 300 нэр дэвшигчийн дундаж нас нь 56.3 байдаг байна.

Өндөгний хомсдол, үнийн өсөлтөд Ерөнхийлөгч асан Жо Байдены засаг захиргаа буруутай гэж  Цагаан ордны хэвлэлийн нарийн бичгийн дарга Каролин Левитт мэдэгдэв. Учир нь Байдены засаг захиргааны сүүлийн өдрүүдэд шувууны томууны улмаас найман сая тахиаг устгалд оруулах үүрэг өгчээ. Цагаан ордны хэвлэлийн төлөөлөгч  өндөгний хямралы “Байдены хямрал” гэж тодотгов. Хомсдолын улмаас одоо АНУ-д 10 ширхэг өндөгний үнэ 7 доллар болоод байгаа юм.

Израилийн арми болон Палестины ХАМАС бүлэглэл хооронд гал зогсоох хэлэлцээр нэгдүгээр сарын 19-ний өдрөөс хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд хэлэлцээрийн хугацаа гуравдугаар сарын 1-ний өдөр дуусгавар болсон. АНУ-ын Засгийн газар хэлэлцээрийн хугацааг дөрөвдүгээр сарын дунд хүртэл сунгах санал тавьж зуучилсан боловч дайтагч талууд харилцан тохиролцоонд хүрч чадаагүй.

Тэгвэл өнөөдөр өглөө Израилийн арми Газын зурваст өргөн хүрээний агаарын цохилт өглөө. Израилийн Батлан хамгаалах хүчний мэдэгдсэнээр ХАМАС бүлэглэлтэй хамаарал бүхий террорист байг онилж агаараас довтолжээ. Газ хотын төвд байдаг Дэйр аль Балах дүүрэг болон Хан Юнис, Рафах хотуудад тус тус нэг, нийт гурван барилгыг бөмбөгдсөн байна. Энэ удаагийн агаарын цохилт нь Газад гал зогсоох хэлэлцээр хэрэгжиж эхэлсэн нэгдүгээр сарын 19-ний өдрөөс хойш хийсэн хамгийн өргөн хүрээний, томоохон агаарын дайралт болж байна. Мягмар гарагийн шөнө хийсэн агаарын цохилтын үеэр газад 44 хүн амь үрэгдэж, 70 орчим хүн гэмтэж шархаджээ.

Израилийн Ерөнхий сайд Беньямин Нэтаньяху, Батлан хамгаалахын сайд Израиль Катц нар агаарын цохилт хийх тушаал өгснөө өнөөдөр өглөө мэдэгдлээ. Тушаал өгсөн тухайгаа мэдэгдэхдээ Нэтаньяху ХАМАС бүлэглэл барьцааны хүмүүсийг суллахаас удаа дараа татгалзсанаас гадна АНУ-ын Ерөнхийлөгч Доналд Трампын Ойрхи Дорнодын бүс нутаг хариуцсан тусгай элч Стийв Виткоффын тавьсан саналыг хүлээж аваагүй учраас Газ дахь агаарын дайралтаа үргэлжлүүлж байна гэсэн тайлбар хийжээ. Мөн Израиль улс цэргийн хүчин чадлаа өмнөхөөсөө нэмэгдүүлж ХАМАС-ын эсрэг дайралтаа үргэлжлүүлэх болно гэсэн байна.

АНУ гал зогсоох хэлэлцээрийн хугацааг дөрөвдүгээр сарын дунд хүртэл сунгахдаа ХАМАС-ын барьцаанд байгаа Израилийн иргэдийг суллаж, оронд нь Палестины Израиль дахь хоригдлуудыг суллах санал тавьсан. Гэвч ХАМАС бүлэглэл зуучлагч орнууд болон Израилийн Засгийн газрын тавьсан саналыг хүлээж аваагүй. Талууд хоёрдугаар шатны гал зогсоох хэлэлцээрээр суллах барьцааны хүмүүс болон хоригдлуудын тоон дээр санал зөрчилдсөн тухай ВВС мэдээлжээ.

Америкийн бизнесмэн, тэрбумтан Илон Маск АНУ, Украины төлөөлөгчдийн Саудын Арабт хийсэн хэлэлцээний үр дүнг амжилттай гэж нэрлэв.  АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Марко Рубиогийн хэлснээр Украинд энх тайвныг тогтооход чиглэсэн бас нэгэн алхам болсон энэ үйл явдлын талаар тэрбумтан Олон нийтийн сүлжээний X сайтад бичсэн сэтгэгдэлдээ хэлэлцээрийн үр дүнг “агуу ажил” гэж нэрлэжээ. Тэрээр Марко Рубиогийн бичсэнд хариулахдаа Вашингтон, Киевийн төлөөлөгчдийн хоорондын хэлэлцээ нь мөргөлдөөнийг зохицуулах чухал алхам болсон гэсэн байна. Харин Төрийн нарийн бичгийн дарга мөн “Одоо бөмбөг Оросын талбайд байна” гэжээ.

Гуравдугаар сарын 11-нд Саудын Арабын Жидда хотод Америк, Украины төлөөлөгчдийн хэлэлцээр болсон. Үүний дараа Украин газрын ховор элементийн тухай гэрэнэд гарын үсэг зурж, урт хугацааны энхийн гэрээний нөхцөлийг хэлэлцэхэд бэлэн байгаагаа илэрхийлж, гал зогсоохыг зөвшөөрчээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Бүгд Найрамдах Чех Улсад хийж буй төрийн айлчлал үргэлжилж байна.

Айлчлалын хүрээнд Прага хотноо болсон Чех-Монголын бизнес форумд хоёр улсын Ерөнхийлөгч оролцлоо.

Аж ахуйн нэгжүүд уламжлалт салбаруудаас гадна дэвшилтэт техник, технологи, инноваци, ноу-хау, тээвэр ложистик зэрэг илүү өргөн хүрээнд хамтрах боломжийг эрэлхийлж, гэрээ, хэлэлцээр байгуулан, харилцан ашигтай хамтран ажиллана гэдэгт итгэл дүүрэн байгаагаа төрийн тэргүүн нар илэрхийллээ.

Бизнес форумд хоёр улсаас хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэр, худалдаа үйлчилгээ, уул уурхай, ашигт малмал, барилга, эрчим хүч, боловсрол, эрүүл мэнд зэрэг 20 орчим салбарын 150 гаруй аж ахуйн нэгжийн нийт 200 гаруй төлөөлөл оролцож байна.

Бизнес форумын нээлтийн үеэр “Монголын Үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхим, Чехийн Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим хоорондын үйл ажиллагааны төлөвлөгөө”-нд хоёр улсын танхимын Ерөнхийлөгч Л.Төр-Од, Зденек Заийчек нар гарын үсэг зурлаа.

2024 оны байдлаар хоёр орны худалдааны эргэлт 18 сая ам.доллар байна. Манай экспорт 300 гаруй мянган ам.доллар, импорт 17 сая орчим юм.

Манай талаас ноолууран эдлэл, хувцас, сүлжмэл цамц, гэрийн угсармал хийц нийлүүлж, тэсэлгээний утас, бялт, өдөөгч бодис, цахилгаан халаах зуух, эм, эмийн бүтээгдэхүүн оруулж ирдэг.

1990-2017 онд Чехийн дагнасан болон хамтарсан хөрөнгө оруулалттай 80 аж ахуйн нэгж 9.2 сая ам.долларын шууд хөрөнгө оруулалт хийсэн байна.

Өнөөдрийн байдлаар 60 гаруй нь худалдаа, геологи, уул уурхайн эрэл хайгуул, олборлолт, хүнсний үйлдвэрлэл, инженерийн барилга, байгууламж, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг гэсэн судалгаа гарчээ.

Чех Улс 1996-2017 онд 50 гаруй сая ам.долларын санхүүжилт бүхий төслүүд хэрэгжүүлсэн байна.

Өнгөрсөн онд дэлхий даяар 1.4 тэрбум хүн хилийн чанадад зорчиж, аялал жуулчлалын салбар цар тахлын өмнөх түвшиндээ очин сэргэж чадсаныг НҮБ-аас зарлалаа.

Нэг жуулчин дунджаар 1000 ам.долларыг аялалд зарцуулсан гэж тооцвол дэлхийн аялал жуулчлалын салбар 1.9 их наяд ам.долларын орлого олжээ. Европ тив хамгийн олон буюу 747 сая жуулчин хүлээн авсны дотор олимпын наадам зохион байгуулсан Франц улс дангаараа 100 сая аялагчийг найр тавин угтав. Харин нөгөө талд хяналтаас гарсан аялал жуулчлалын бизнес амар тайван амьдрал, уламжлалт соёл, унаган байгалийг нь сүйтгэж буйг эсэргүүцэх нутгийн оршин суугчдын уур хилэн дээд цэгтээ хүрлээ.

Жуулчдаас залхсан Европ

ДНБ-ийхээ 12 хувийг аялал жуулчлалын салбараас бүрдүүлдэг Испани улс 2024 онд 94 сая жуулчин хүлээн авч дээд амжилт тогтоосон. Гэтэл жуулчдын хэт төвлөрөл үл хөдлөх хөрөнгө болон түрээсийн үнийг хөөрөгдөж, ресторан зоогийн газрын ачааллыг дээд цэгт нь хүргэсэн тул үзэсгэлэнт Канар, Майорка арлуудаас эхлээд Барселона хотын иргэд аялагчдыг усан буугаар шүршиж, буцахыг шаардаж буй дүр зураг олонтоо давтагдав. 40 градус дөхсөн долоодугаар сарын аагим халуунд Барселона хотын 50000 иргэн хэт жуулчлалыг эсэргүүцэн гудамжиндаа гарсан нь зочдын хөлөөс тэгтлээ залхсаны шинж. Харь жуулчдын эрээ цээргүй авирын хажуугаар дийлэнх орлого томоохон зочид буудал, гадаадын аяллын компаниудад төвлөрч, нутгийн жижиг бизнесүүдэд үр шимээ өгөхгүй бүр байгаль орчин, түүхэн дурсгалыг хадгалж хамгаалахад хангалттай зарцуулагдахгүй байгаа нь нөлөөлж буй. Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ тэнгэрт хадаж, уугуул иргэд нь үнийн хөөрөгдөлд зүдэж байхад жуулчдад зориулсан төслүүдэд хэдэн сая евро зарцуулах нь шударга бус гэж үзсэн Тенерифе хотын иргэд бүр өлсгөлөн зарласан ч удаатай. Хэдийгээр жуулчдын тоо 15 хувиар өссөн ч Испанийн олон хот жуулчидтай тэмцэх арга хэмжээ авч эхэллээ. Түүхт Севилья хот жуулчдад орон сууцаа хууль бусаар түрээслүүлэгчдийн хэрэглээний усыг хаах бол Барселона боомтдоо хүлээн авах усан онгоцны тоог бууруулах, богино хугацааны түрээсийг хязгаарлаж яваандаа 2028 гэхэд бүрэн хориглох шийдэлд хүрчээ.

Зунжингаа ой хээрийн түймэрт нэрвүүлж, ундны усны хомсдолд орсон Грекийн түүхт Афин хот ч өдөрт 20000 аялагч гэсэн хязгаар тогтоож, жуулчдын татвараа нэмлээ. Номин цэнхэр эрэг дээрх цасан цагаан тосгодоороо алдартай Санторини арал ачааллаа дийлэхээ больж өдөрт 8000 жуулчин л оруулах хатуу нөхцөл тогтоов. Гэтэл тус арал руу аялал зохион байгуулдаг компаниуд өнгөрсөн зун 800 усан онгоцоор 2 сая шахам жуулчин хүлээж авах захиалга авчихсан байжээ.

Жилдээ 20 сая жуулчин хүлээж авдаг Италийн Венец хот аялал жуулчлалын оргил улиралд зорчигчдын тоог бууруулах зорилгоор хот руу нэвтрэх таван еврогийн хураамж сэдсэн ч тусыг олсонгүй. Португалийн нийслэл Лиссабон хотын нарийхан гудамжууд тук-тук машин, жуулчдаар дүүрсэн учраас ихэнх оршин суугч өнгөрсөн зун гэрээсээ ч цухуйгаагүй сурагтай. Амстердамд байдал бүр ч дор. Нидерландын нийслэл хэдийгээр өнгөрсөн онд 23 сая жуулчин хүлээж авч үлэмж ашиг олсон ч оршин суугчид нь мансууруулах бодис, согтууруулах ундаа хэтрүүлэн хэрэглэж хаа сайгүй үймээн дэгдээх британи эрчүүдээс бүр залхаж гүйцэв. Иргэдийн шаардлагаар Амстердам хот энэ жилээс жуулчны татвараа нэмж, боомтдоо хүлээж авах усан онгоцны тоог цөөлөн, шинэ зочид буудал барихаа зогсоохын зэрэгцээ нийтийн орон сууцыг аялал жуулчлалын зорилгоор түрээслэхийг хориглож буй. Цаашлаад Ром хотын захиргаа Треви усан оргилуураа төлбөртэй үзүүлэн болгож, Парисын Луврын музей зөвхөн “Мона Лиза” хөрөг зургийг үзэх гэж л ирдэг жуулчдын урсгалыг шингэлэхээр тусгай төлбөрт танхим гаргах боллоо.

Хөршгүй амьдрал

“Түм түжигнэсэн хотын төвд он удаан амьдарч байгаа ч надад одоо амь нэгтэй айл хөрш гэж байхгүй болсон” хэмээн Лиссабон хотын иргэн 71 настай Мария өгүүллээ. Өнгөрсөн жил Мариягийн нөхөр сууцынхаа тагтнаас унаж бэртэхэд түргэн тусламж иртэл настай хосод тусалж дэмнэчих ганц ч хүн олдоогүй аж. “Уг нь байшингийн цахилгаан шат, коридор, үүдний танхимаар дүүрэн хүн холхих ч хэл нэвтрэлцэх аргагүй харь холын улс. Хөршүүд маань Airbnb-ээр байраа түрээслээд хаа нэгтээ одсон” хэмээн Мария гомдонгуй өгүүлсэн юм. Байшиндаа үлдсэн цорын ганц өмчлөгчийн хувьд Мария үүдэнд хог хаяж, цахилгаан шатны бүхээг бохирдуулаад зогсохгүй үүр шөнийн цагаар хөлчүүрхэн амгалан тайван байдлыг нь алдагдуулах жуулчидтай байнга маргаан дэгдээнэ. Хойч үеийнхэнд хотын ой санамж болж үлдэх XVIII зууны үед баригдсан модон шалтай байшингаа жуулчдын гараар эвдэн сүйтгүүлэхийг хүсээгүй Мария өөртэйгөө адилхан асуудал тулгарсан оршин суугчдыг нэгтгэж Португалийн эрх баригчдаас аялал жуулчлалын бодлогоо эргэж харахыг хатуухан шаардаж буй аж. Саяхан Лиссабон хотын 66000 гаруй иргэн орон сууцны хороололд дэн буудал барихыг хориглох, нийтийн сууцыг жуулчдад түрээслэхийг зогсоох асуудлаар орон даяар бүх нийтийн санал асуулга явуулах уриалгад нэгдлээ.

Олимпын наадамтай залгаад сэргээн засвараас гарсан Эх дагины сүмийг үзэх гэсэн жуулчдын давалгаа мөд татрах шинжгүй нь түрээсийн орон сууцанд амьдардаг Парисын суугуул иргэдийн хувьд туйлын хүнд тусаж буй. Үл хөдлөх хөрөнгийн татвар өндөр байдаг тул Францын хүн амын 36 хувь нь орон сууц өмчлөхөөс түрээслэж амьдрахыг илүүд үздэг. Гэтэл 100 сая жуулчин хүлээж авсан өнгөрсөн зуны аялал жуучлалын их давалгаа Парист түрээсийн үнийг даруй гурав дахин хөөрөгдөж орхижээ. Зочид буудлын үнэ ч хөөсөрсөн хэвээр ирэх зун хүртэл Парисын буудлууд ойролцоогоор 300 хувиар өссөн үнээр захиалгаа дүүргээд зочдоо хүлээж сууна. Парист орон сууцаа гаднын иргэдэд жилд дээд тал нь 120 хоног түрээслэхийг зөвшөөрдөг ч хэт аялал жуулчлалаас төвөгшөөх иргэдийнхээ шаардлагаар Францын парламент орон сууцны түрээсийг зохицуулах шинэ хууль гаргахаар амлалаа.

Зөвхөн Европын иргэд жуулчдаас залхсан хэрэг биш. Фүжи уулаа сельфичдээс “харамласан” япончууд хаалт босгож, шүрэн хадных нь 80 хувь адал явдал хайгчдын усан онгоц завинд сүйдсэн Пи Пи арлаа буцаан сэргээх гэж тайландчууд жуулчдын тоог эрс бууруулахаар чадлаараа зүтгэх аж. Ийнхүү цар тахлын тэг зогсолтоос хойш богино хугацаанд эрчимтэй сэргэж буй ч байгаль орчиндоо ээлтэй, уугуул оршин суугчдадаа хал балгүй тогтвортой жуулчлалыг төлөвшүүлэх нь илүү нарийн төвөгтэй, урт хугацааны үйл явц гэдэгтэй аялал жуулчлалын мэргэжилтнүүд санал нэгтэй байгаа юм.